Giáo án bài Phú sông Bạch Đằng ngắn nhất

Hoạt động của GV Và HS

Nội dung cần đạt

1. Hãy giới thiệu vài nét về tác giả qua sự hiểu biết của em ?

2. Nêu đặc điểm của thể phú ? Sự khác nhau giữa phú cổ thể và phú Đường luật ?

3. Hòan cảnh ra đời của bài phú ?

4. Nêu bố cục và đại ý của mỗi phần ?

Hoạt động 2: Đọc hiểu

? Cảm hứng và tư thế của nhân vật khách khi dạo chơi phong cảnh như thế nào ?

? Loại địa danh thứ nhất mà khách đi qua là lọai địa danh nào ?

Qua đó em hiểu thêm điều gì về khách?

? Loại địa danh thứ hai mà tác giả trực tiếp mô tả là loại địa danh nào ?

? Em có nhận xét gì về cảnh sắc nơi đây ?

? Trước cảnh sắc ấy tâm trạng của khách ra sao ?

? Các bô lão đến với khách với thái độ như thế nào ?

? Chiến tích trên sông BĐ đã được gợi lên như thế nào qua lời kể của các bô lão ?

( lực lượng ta và địch, thái độ của giặc, kết quả)

? Thái độ và giọng điệu của các bô lão trong khi kể ntn ?

? Ta thắng địch bởi những nguyên nhân nào ? Nhân tố nào giữ vai trò quyết định ?

? Lời tuyên ngôn khẳng định chân lí của các bô lão là gì ?

? Lời ca nối tiếp của khách nhằm khẳng định điều gì ?

Họat động 3: Tổng kết

(GV tổng kết)

 1. Tác giả: Trương Hán Siêu ( ? – 1354)

– Tự là Thăng Phủ, quê ở xã Phúc Thành huyện Yên Ninh (nay thuộc tỉnh Ninh Bình).

– Là nhà văn, nhà chính trị nổi tiếng được mọi người kính trọng.

2. Tác phẩm:

a. Thể loại: Phú cổ thể.

b. Hoàn cảnh ra đời:

– Ra đời khoảng 50 năm sau chiến thắng quân Mông Nguyên lần 3 (1288)

c. Bố cục: 4 phần

– P1: Từ đầu…… còn lưu: cảm xúc lịch sử của nhân vật khách trước cảnh sắc sông BĐ.

– P2: Bên sông……. Ca ngợi: lời kể của các bô lão về những chiến công trên sông BĐ.

– P3: Tuy nhiên …… lệ chan: suy ngẫm và bình luận của các bô lão về những chiến công.

-P4: Còn lại: lời ca khẳng định vai trò và đức độ của con người.

II. Đọc hiểu.

 1. Cảm xúc lịch sử của nhân vật khách.

– Khách – Tác giả: Giương buồm…..chơi vơi …mải miết

-> tư thế ung dung phóng khóang.

– Địa danh TQ: Nguyên Tương, Vũ Huyệt, Cửu Giang Ngũ Hồ, Tam Ngô, Bách Việt, đầm Vân Mộng.

-> Khách là người đi nhiều, biết rộng mang tráng chí làm bạn với gió trăng, qua nhiều miền sông bể bằng trí tưởng tượng, bằng sự hiểu biết.

– Địa danh đất Việt: Cửa Đại Than, bến Đông Triều, sông Bạch Đằng.  ->  Cảnh thực, cụ thể với:

+ Bát ngát sóng kình muôn dặm.

+ Thướt tha đuôi trĩ một màu.

+  Nước trời: một sắc, phong cảnh: ba thu.

+ Bờ lau san sát, bến lách đìu hiu.

-> Cảnh hiện lên vừa hùng vĩ vừa thơ mộng song cũng ảm đạm và hắt hiu.

– Tâm trạng khách:

+ Lúc vui thú trước cảnh nước trời kì vĩ.

+ Lúc buồn tiếc vì cảnh xưa thật đáng tự hào giờ đìu hiu hoang quạnh.

+ Lúc tiếc thương những người anh hùng đã khuất.

-> Tâm hồn nhạy cảm, giàu cảm xúc.

* Đọan văn là cảm xúc nhiều chiều của tác giả nhưng ẩn sâu bên trong là niềm tự hào trước lịch sử oai hùng của dân tộc.

2. Lời kể của các bô lão về những chiến công xưa.

– Thái độ các bô lão đối với khách: nhiệt tình, hiếu khách, trân trọng khách.

– Kể cảnh chiến trận:

• Lực lượng: +  Thuyền tàu muôn đội

+  Giáo gươm sáng chói

-> Quy mô lực lượng hùng hậu, khí thế dũng mãnh quyết liệt.

• Thái độ của giặc: + Những tưởng…..một lần.

+ Quét sạch ……. Bốn cõi.

-> Kiêu ngạo, khóac lác.

• Kết quả:  +  Khác nào khi xưa:

+ Trận Xích Bích……tro bay

+ Trận Hợp Phì …….chết trụi.

-> Mượn tích xưa để nói lên sự thất bại nhục nhã ê chề của kẻ thù và những chiến công oanh liệt của ta.

* Đoạn văn với nhịp điệu, âm hưởng và giọng văn thay đổi linh họat đã góp phần diễn đạt tâm trạng, thái độ của người kể: khi trang nghiêm trầm lắng, lúc sảng khóai tự hào, lúc buồn thương nuối tiếc.

3. Lời bàn của các bô lão.

– Nguyên nhân ta thắng, địch thua: Cũng nhờ

+ Trời đất cho nơi hiểm trở.

+ Nhân tài giữ cuộc điện an.

-> 2 nhân tố dẫn đến chiến thắng nhưng vai trò và vị trí con người là nhân tố quyết định.

* Đọan văn khẳng định sức mạnh và trí tuệ con người. Đó là cảm hứng mang giá trị nhân văn và có tầm triết lí sâu sắc.

4. Lời ca khẳng định vai trò và đức độ con người.

– Lời ca của các bô lão: + bất nghĩa: tiêu vong.

+ anh hùng: lưu danh.

-> Tuyên ngôn, chân lí vĩnh hằng bất biến, là quy luật từ ngàn xưa đến nay.

– Lời hòa ca của khách: + Anh minh hai vị thánh quân

+ Bởi đâu…, cốt mình đức cao.

-> Khẳng định nguyên nhân chiến thắng là lẽ sống, đạo đức, là khát vọng hòa bình và đường lối giữ nước tài tình của nhà Trần.

* Lời ca kết thúc bài phú vừa mang niềm tự hào dân tộc vừa thể hiện tư tưởng nhân văn cao đẹp.

III. Tổng kết.

1. Nghệ thuật: Bố cục chặt chẽ, lời văn linh hoạt, ngôn từ vừa trang trọng vừa gợi cảm.

2. Nội dung: Bài phú thể hiện niềm tự hào dân tộc, tự hào về truyền thống anh hùng bất khuất và truyền thống đạo lí nhân nghĩa sáng ngời của dân tộc VN.

1. Củng cố:

– Đặc trưng cơ bản của thể phú.

– Hình tượng nhân vật khách.

2. Dặn dò:

– Học bài cũ. Tìm đọc những tác phẩm có hình ảnh Sông Bạch Đằng.

– Chuẩn bị tiết tiếp theo của bài này.

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

GV HD HS tìm hiểu phần tiểu dẫn.

Hs đọc phần Tiểu dẫn- sgk.

– Tự: Thăng Phủ.

– Quê quán: làng Phúc Thành- huyện Yên Ninh (nay thuộc thị xã Ninh Bình).

– Là môn khách của Trần Hưng Đạo.

– Khi mất được vua tặng tước Thái bảo, Thái phó, được thờ ở Văn Miếu.

– Con người: cương trực, học vấn uyên thâm, được vua Trần tin cậy, nhân dân kính trọng.

– Tác phẩm của ông để lại không nhiều, hiện còn 4 bài thơ và 3 bài văn, trong đó có Phú sông Bạch Đằng.

– Là một nhánh sông đổ ra biển thuộc Quảng Ninh, gần Thuỷ Nguyên (Hải Phòng)

– Gắn với các chiến công chống quân Nam Hán (Ngô Quyền- 938), đại thắng quân Nguyên- Mông (Trần Quốc Tuấn- 1288).

→ Sông Bạch Đằng- danh thắng lịch sử và là nguồn đề tài văn học.

a) Thể phú

– Là thể văn có vần hoặc xen lẫn văn vần và văn xuôi, dùng tả cảnh vật, phong tục, kể sự vật, bàn chuyện đời.

– Phân loại: 2 loại

+ Phú cổ thể: có trước đời Đường (Trung Quốc), đặc trưng chủ yếu là mượn hình thức đối đáp giữa hai nhân vật chủ- khách để bày tỏ, diễn đạt nội dung, câu có vần, ko nhất thiết có đối, kết bằng thơ. Bố cục gồm 4 đoạn: mở, giải thích, bình luận, kết.

+ Phú Đường luật (phú cận thể): xuất hiện từ thời Đường, có vần, có đối, theo luật bằng trắc. Bố cục thường có 6 đoạn

? Hoàn cảnh sáng tác của bài phú?

THS làm bài phú khi dạo chơi sông Bạch Đằng → dự đoán khoảng 50 năm sau chiến thắng 1288

GV giảng: Hệ thống cấu tứ của bài phú theo lối kể chuyện: có 1 vị khách “giong thuyền chơi sông” qua nhiều cảnh đẹp, qua cửa Đại Than, ngược bến Đông Triều, đến sông Bạch Đằng, được nghe các bô lão địa phương kể về những chiến công ngày trước. Hết lời kể có lời ca về chiến công. Khách nhân nghe cũng có lời ca tiếp.

→Bài phú có 2 nhân vật: khách và các bô lão địa phương.

– Đoạn mở: từ đầu → “còn lưu!”

→ Tráng chí và cảm xúc của nhân vật khách trước cảnh sắc trên sông Bạch Đằng.

– Đoạn giải thích: tiếp → “nghìn xưa ca ngợi”

→ Các bô lão kể lại các chiến tích trên sông Bạch Đằng.

– Đoạn bình luận: tiếp → “chừ lệ chan”

→ Các bô lão suy ngẫm và bình luận về nguyên nhân chiến thắng trên sông Bạch Đằng.

– Đoạn kết: còn lại.

→ Lời ca khẳng định, đề cao vai trò, đức độ của con người Đại Việt của các bô lão và nhân vật khách.

– Nhân vật khách → là sự phân thân của tác giả, tạo tính khách quan cho những điều sẽ nói.

– Mục đích dạo chơi thiên nhiên, chiến địa của khách:

+ Thưởng thức vẻ đẹp thiên nhiên.

+ Tìm hiểu cảnh trí đất nước, bồi bổ tri thức.

– Những địa danh được nói đến:

+ Địa danh lịch sử lấy từ trong điển cố Trung Quốc: sông Nguyên, sông Tương, Cửu Giang, Ngũ Hồ, Tam Ngô, Bách Việt, Đầm Vân Mộng.

→ Tác giả “đi qua” chủ yếu bằng tri thức sách vở, trí tưởng tượng.

+ Địa danh của đất Việt: cửa Đại Than, bến Đông Triều, sông Bạch Đằng.

+ Có vốn hiểu biết phong phú.

+ Yêu thiên nhiên, say đắm thưởng ngoạn, tìm hiểu thiên nhiên (Giương buồm… mải miết).

+ Có tâm hồn khoáng đạt, có hoài bão lớn lao (Nơi có người đi… tha thiết).

+ Hùng vĩ, hoành tráng: “Bát ngát…một màu”.

+ Trong sáng, nên thơ: “Nước trời…ba thu”.

+ Ảm đạm, hiu hắt, hoang vu do dòng thời gian đang làm mờ bao dấu vết: “cảnh thảm”.

+ Phấn khởi, tự hào trước bức tranh thiên nhiên hùng vĩ, hoành tráng mà trong sáng, thơ mộng.

+ Buồn thương, nuối tiếc trước vẻ ảm đạm , hiu hắt, hoang vu do thời gian đang xóa nhòa, làm mờ hết những dấu tích oai hùng của chiến trường xưa: “Buồn vì …còn lưu”.

→ Kết quả của cảm hứng hoài cổ- một xúc cảm quen thuộc của các nhà thơ xưa trước những địa danh lịch sử. (Liên hệ Bạch Đằng hải khẩu, Dục Thúy sơn- Nguyễn Trãi, Thăng Long thành hoài cổ- Bà Huyện Thanh Quan).