Giáo án Hồi trống cổ thành

Hoạt động của GV – HS

Nội dung cần đạt

– Là một trong ba người anh em kết nghĩa vườn đào.

– Đứng thứ hai trong Ngũ hổ tướng.

– Có dung mạo phi phàm: mình cao tám thứơc, đầu báo, mắt tròn, râu hùm hàm én, tiếng vang như sấm, dáng như ngựa phi và có sức mạnh bằng mười vạn quân. Tay cầm ngọn xà mâu dài một trượng tám thước. ( Ngoại hình của một võ tướng nóng nảy, thẳng thắn)

– Là người anh hùng, chính trực, nóng tính.

GV: Qua lời giới thiệu gián tiếp của người dân địa phương và lời giới thiệu của tác giả, Trương Phi hiện lên như thế nào? Lời giới thiệu ấy cho biết điều gì về tính cách nhân vật?

HS trả lời.

GV: Sau khi gián tiếp giới thiệu nhân vật, Trương Phi đã được miêu tả trực tiếp qua lời nói và hành động cụ thể.

Khi nghe tin Quan Công đến, Trương Phi có thái độ và hành động gì, thái độ và hành động ấy nói lên điều gì?

HS trả lời.

GV: Thường thì anh em lâu ngày gặp nhau là hân hoan đón tiếp, hỏi han ân cần. Trương Phi có chào đón Quan Công như thế không? Vậy Trương Phi đã ứng xử với Quan Công như thế nào?

HS trả lời.

GV: Tại sao Trương Phi lại có cách ứng xử như thế.

HS: Tại vì Trương Phi có lập trường kiên định, rạch ròi về trung thần, đại trượng phu. Nghi ngờ người anh phản bội lời thề nguyền anh em tại vườn đào. Đối với người tiết nghĩa như thế kẻ phản bội bị coi khinh, đáng lên án và phải bị trừng phạt.

GV: Căn cứ vào đâu mà Trương Phi nảy sinh mối ngờ vực với Quan Công? Qua đó em hiểu thêm gì về Trương Phi?

HS trả lời.

GV: Khi nghe tin Sái Dương đến, mối ngờ vực của Trương Phi tăng lên đến đỉnh điểm, vậy Trương Phi đã làm gì? Có ý kiến cho rằng “ nóng như Trương Phi” còn là nóng lòng muốn biết sự thật, nóng lòng xác định phải trái đúng sai, chứ không phải chỉ là nóng nảy do cá tính gàn dở. Em có đồng ý không? Tại sao?

HS trả lời.

GV: Bao nhiêu uất ức, bao nhiêu mối ngờ vực đã dồn vào cánh tay gấp gáp, hối hả của Trương Phi rồi bật lên thành tiếng trống hối hả, gay cấn. Đó là cách của Trương Phi phân biệt đúng sai bằng mũi tên, đường giáo, kiểm định chữ nghĩa bằng sự sống và cái chết.

GV: Sau khi Quan Công lấy được đầu Sái Dương, Trương Phi ứng xử thế nào? Qua đó em thấy được điều gì ở con người này?

HS trả lời.

GV: Như vậy nhân vật Trương Phi trong đoạn trích này được khắc họa nổi bật ở nét tính cách nào?

HS trả lời.

GV: La Quán Trung đã rất thành công khi khắc hoạ nhân vật Trương Phi. Nghệ thuật miêu tả nhân vật Trương Phi ở đây như thế nào?

GV: Theo Trần Xuân Đề nhận xét về Trương Phi, có đoạn viết:

Lòng cương trực quyết định lối sống cương trực. Trương Phi sống ngay thẳng, đường hoàng, không dung hoà nhân nhượng, không quanh co giấu giếm, thẳng như làn tên bắn, trong sáng như gương soi.

GV:  Giới thiệu Quan Công là

– Một trong ba anh em kết nghĩa vườn đào.

– Một dũng tướng đứng đầu Ngũ hổ tướng.

– Nhân vật tuyệt nghĩa của Tam Quốc diễn nghĩa.

– Ngoại hình: Mình cao tám thước, râu dài hai thước, mặt đỏ như gấc, môi tô như son, mắt phượng mày ngài, oai phong lẫm liệt. ( Ngoại hình của con người tiết nghĩa, có khí phách)

GV: Trước khi gặp Trương Phi, nhân vật Quan Công đã trải qua những tháng ngày như thế nào?

HS trả lời

Tại sao nói cửa quan thứ 6 này là khó khăn nhất đối với Quan Công.

HS trả lời

GV: Khi gặp Trương Phi, Quan Công ứng xử ra sao? Ứng xử của Quan Công nói lên điều gì ?

HS trả lời

GV: Khi cờ Tào và Sái Dương xuất hiện, mối ngờ vực của Trương Phi đẩy lên đỉnh điểm, Quan Công đã làm gì để hoá giải mâu thuẫn ấy?

Hành động ấy nói lên điều  gì về Quan Công?

HS trả lời.

GV: Qua những gì đã phân tích ở trên em hãy cho biết tính cách Quan Công được bộc lộ trong đoạn trích là gì?

HS: Trả lời

GV : Vầng hồng sáng mãi dạ Quan Công!

(Hồ Chí Minh)

GV: Tính cách ấy được khắc họa thành công nhờ nghệ thuật miêu tả nhân vật tài tình của La Quán Trung. Nghệ thuật miêu tả nhân vật Quan Công như thế nào?

GV: Hồi trống Cổ Thành được tả như thế nào? Em có nhận xét gì về cách miêu tả này?

HS trả lời.

GV: Theo em, con số 3 hồi trống có ý nghĩa gì?

HS:

Ba hồi trống là dụng ý nghệ thuật của tác giả đối với Trương Phi. Mặc dù rất giận anh mình nhưng thẳm sâu trong tâm thức vẫn còn tình anh em nên muốn lấy cuộc thách đấu này để thử thách anh mình. Nếu lấy một hồi mà Quan Công không lấy được đầu Sái Dương thì sẽ phải nhận cái chết từ Trương Phi giành cho kẻ bội nghĩa, đó là điều mà Trương Phi không muốn. Nếu lấy 5 hồi thì thời gian lại quá dài không xứng với tài năng của Quan Công mà Trương Phi nóng nảy cũng không đủ kiên nhẫn để chờ đợi.

GV: Lời thách thức đưa ra ba hồi trống nhưng Quan Công chỉ cần chưa đầy một hôì đã lấy được đầu Sái Dương. Ý nghĩa của một hồi trống ấy?

HS:Biết bao uất ức của Quan Công, biết bao phẫn nộ của Trương Phi đã dồn nén, cô đặc lại trong một hồi trống ấy. Nó là khoảng thời gian giàu kịch tính nhất của đoạn trích.

GV: Vì sao đoạn trích này có tên Hồi trống Cổ Thành?

Tại sao nói: Nếu không có chi tiết Trương Phi thẳng tay giục trống thì đoạn văn sẽ tẻ nhạt, mất hết ý vị Tam Quốc?

HS trả lời.

Liên hệ: Qua bài học, em rút ra được kinh nghiệm gì trong cuộc sống, trong tình bạn?

HS: Bài học: Rút ra cách ứng xử trong cuộc sống: bình tĩnh, độ lượng, không được nóng vội. Trân trọng tình bạn, tình anh em, tôn trọng sự thật, chính nghĩa.

GV: Em hãy tổng kết giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản Hồi trống Cổ Thành.

HS: Tổng kết.

GV: Gọi học sinh đọc ghi nhớ SGK tr 79

HS: Đọc ghi nhớ.

II. Đọc hiểu văn bản.

1. Nhân vật Trương Phi (Dực Đức) (20p).

– Giới thiệu gián tiếp về Trương Phi

Lời kể của dân địa phương

Lời giới thiệu của tác giả

Trương Phi tính tình nóng nảy, liều lĩnh, anh hùng.

– Giới thiệu trực tiếp về Trương Phi:

Trương Phi khi nghe tin Quan Công đến:

– Thái độ: Chẳng nói chẳng rằng

– Hành động: lập tức mặc áo giáp, vác mâu lên ngựa đi tắt ra cửa Bắc.

Cái im lặng của Trương Phi là cái im lặng chất chứa, sục sôi một mối căm hờn bức thiết cần được giải quyết bằng hành động.

– Trương Phi khi giáp mặt Quan Công:

– Thái độ: mắt trợn tròn xoe, râu hùm vểnh ngựơc, hò hét như sấm

– Hành động: múa xà mâu chạy lại đâm Quan Công (2 lần)

– Kết luận về Quan Công: Thằng phụ nghĩa.

– Xưng hô: mày – tao – thằng – nó.

– Thái độ và hành động của Trương Phi được miêu tả bằng những động từ mạnh liên tiếp với nhịp văn nhanh, mạnh  thể hiện sự tức giận đến hung dữ, thô bạo, lối xưng hô miệt thị, lỗ mãng như với kẻ thù

– Lập trường tư tưởng của Trương Phi:  Trung thần thà chịu chết không chịu nhục. Có lẽ đâu đại trượng phu lại thờ hai chủ?

Lâp trường tư tưởng về đại trượng phu của con người cương trực; phân định trắng đen, đúng sai  rạch ròi; trọng nghĩa tình.

– Lập luận của Trương phi về thằng phụ nghĩa:

Mày:

bỏ anh

hàng Tào

được phong hầu tứ tước

đến đây đánh lừa tao

lừa dối đấy

đâu có bụng tốt

lại đây là để bắt ta đó

Lập luận một chiều, không để tâm suy xét bản chất sự việc, kết luận sự việc vội vàng theo lập trường cá nhân nhất quán, kiên định.

Trương Phi khi nghe tin Sái Dương đến:

– Thách Quan Công chém đầu Sái Dương trong ba hồi trống.

–  Thẳng cánh đánh trống

Trương Phi gấp gáp, nôn nóng muốn biết sự thật, tỏ thái độ mạnh mẽ, dứt khoát của con người trung thực.

Trương Phi sau khi Quan Công đã lấy được đầu Sái Dương:

– Hỏi kĩ tên lính việc ở Hứa Đô

– Nghe hết chuyện Quan Công đã trải qua

– Rỏ nước mắt khóc, thụp lạy Vân Trường

Trương Phi là con người thận trọng.

Trương Phi là con người biết phục thiện.

– Trương Phi là con người nóng nảy nhưng cương trực, ngay thẳng, nghĩa tình, biết phục thiện. Đó là hình ảnh đẹp của con người thượng võ.

– Tính cách ấy được lột tả đậm nét là thằng lợi của nghệ thuật miêu tả nhân vật Trương Phi qua ngoại hình, hành động, ứng xử của nhân vật.

2. Nhân vật Quan Công (10p)

– Trước khi vào đoạn trích, Quan Công đã:

– Thân tại doanh Tào, tâm tại Hán.

– Vượt qua 5 cửa quan, chém 6 tướng giặc đưa hai chị tìm về với Lưu Bị.

Tiết nghĩa, tận trung, dũng mãnh.

– Đến cửa quan thứ 6, gặp gỡ Trương Phi, Quan Công bị kết tội là phụ nghĩa.

Đây là cửa quan khó khăn nhất đối với Quan Công vì nó là cửa quan của nghĩa tình chứ không đơn giản là chuyện binh đao.

– Ứng xử của Quan Công:

– Mừng rỡ vô cùng(…) tế ngựa lại đón.

– Vội tránh mũi mâu.

– Lời lẽ mềm mỏng, ôn tồn giải thích

– Nhờ hai chị dâu thanh minh

Quan Công là người độ lượng, từ tốn, chín chắn, nhẫn nại.

– Khi cờ Tào và Sái Dương xuất hiện

– Quan Công lâm vào thế bí khó lí giải tấm lòng trung của mình.

– Quan Công nhận lời giao chiến với tướng Tào để hoá giải mối ngờ vực

– Quan Công chém đầu Sái Dương khi chưa dứt một hồi trống.

Quan Công có tài năng, khí phách.

– Quan Công là người thông minh, mưu trí, chính trực, độ lượng, bình tĩnh, biết chớp thời cơ để biến từ thế bị động sang thế chủ động.

– Nghệ thuật miêu tả nhân vật thông qua ngoại hình, lời nói và hành động.

3. Âm vang hồi trống Cổ Thành (10p)

– Tả bằng 3 câu ngắn gọn:

Quan Công chẳng nói một lời, múa long đao xô lại, Trương Phi thẳng cánh đánh trống. Chưa dứt một hồi, đầu Sái Dương đã lăn dưới đất. Quân Tào chạy tan tác.

=>Cô đọng, hàm súc, nhiều ý nghĩa

–  Hồi trống tạo âm vang chiến trận hào hùng, tạo đỉnh điểm cho cuộc xung đột đầy kịch tính.

– Hồi trống giải nghi với Trương Phi, ngợi ca  tính cương trực, dứt khoát của Trương Phi.

– Hồi trống minh oan cho Quan Công, ngợi ca khí phách, tài năng của Quan Công.

– Hồi trống thách thức và đoàn tụ, biểu tượng của nghĩa tình anh em.

4. Tổng kết:

– Nội dung

Ngợi ca tấm lòng trung thực, ngay thẳng của Trương Phi.

Ngợi ca tinh thần nghĩa hiệp, sự thông minh, đức khiêm nhường của Quan Công.

Âm vang hồi trống Cổ Thành hội tụ anh em, ngợi ca nghĩa tiết thuỷ chung.

– Nghệ thuật

Nghệ thuật kể chuyện li kì, hấp dẫn với tình huống mâu thuẫn giàu kịch tính.

Khắc hoạ đậm nét tính cách nhân vật qua ngoại hình, lời nói, hành động.

Ngôn ngữ ngắn gọn, súc tích.

Ghi nhớ: SGK.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

NỘI DUNG CẦN ĐẠT

GV Hướng dẫn HS tìm hiểu phần Tiểu dẫn

(1) GV nhắc lại yêu cầu đã giao cho HS chuẩn bị: Giới thiệu về tác giả la Quán Trung; giới thiệu tóm tắt về thể loại, nguồn gốc, tóm tắt tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa Yêu cầu sản phẩm: Ứng dụng CNTT, tạo lập 1 ban tin nhỏ trong đó mỗi thành viên là 1 biên tập viên, có phát thanh viên là 2 MC thay mặt nhóm giới thiệu về vấn đề mọi người quan tâm.

Thời gian trình bày: 3,5 phút.

GV tổ chức cho HS nhận xét

HS nhận xét, bổ sung

GV chốt kiến thức

(2) GV nhắc lại yêu cầu đã giao cho HS chuẩn bị:

– Trình bày về giá trị nội dung và nghệ thuật của Tam quốc diễn nghĩa

-Yêu cầu sản phẩm: 1 poster trên giấy A0 theo Sơ đồ tư duy có 2 ý lớn là nội dung và nghệ thuật. Yêu cầu sản phẩm: thể hiện sự sáng tạo, có giá trị thẩm mĩ, khoa học. Có thể sử dụng phần mềm minmap (Bản đồ tư duy) để thiết kế.

– HS trình bày, HS theo dõi và nhận xét. GV chốt.

– Trước đó, 3 anh em Lưu – Quan – Trương náu mình dưới trướng của Tào Tháo, hiểu bản chất gian hùng của Tháo, họ bỏ đi

– Bị đuổi đánh, mỗi người mỗi ngả

– Quan Công, bảo vệ hai chị dâu, tạm hàng Tào với điều kiện, hàng Hán chứ không hàng Tào, khi nào nghe tin anh thì sẽ đi ngay.

– Được Tháo ban thưởng hậu nhưng nghe tin Lưu Bị đang ở bên Viên Thiệu, Quan Công trả ấn tín, vàng bạc đi ngay

– Bị tướng Tào ngăn cản, chém 6 tướng, vượt 5 cửa quan. Đến gặp Trương Phi

* GV hướng dẫn HS đọc – hiểu văn bản

GV đặt câu hỏi kiểm tra việc đọc văn bản của HS: Hãy nối những cụm từ tả ngoại hình, hành động, lời nói ở cột giữa sao cho đúng với các nhân vật và trình tự sự kiện, qua đó tái hiện lại nội dung đoạn trích “Hồi trống Cổ Thành”?

– HS trả lời

– GV nhận xét việc đọc văn bản

· GV đặt câu hỏi thảo luận nhóm:

Nhóm 1: Hoàn cảnh của Trương Phi và Quan Công trước khi gặp gỡ như thế nào? Hoàn cảnh đó cho phối như thế nào đến diễn biến cốt truyện?

Nhóm 2: Em hãy tìm những chi tiết miêu tả diện mạo, hành động, ngôn ngữ của nhân vật Trương Phi?

Nhóm 3: Em hãy tìm những chi tiết miêu tả diện mạo, hành động, ngôn ngữ của nhân vật Quan Công?

GV giảng bình về ngôn ngữ nhân vật:

GV: Vậy thông qua việc tìm hiểu thái độ, hành động hai nhân vật, em hãy lí giải tại sao TP lại có những hành động như vậy?

GV: Cách phản ứng của TP như vậy có hợp lý không,

GV: Theo em, QC có thật sự là bị oan không? Tại sao?

* Hãy đánh giá chung về tính cách của Trương Phi và Quan Công trong đoạn này? Tính cách ấy có gì khác không so với đặc điểm thường thấy của 2 nhân vật?

Gv bình:

– TP biết QC đã ở trong doanh trại Tào, đã nhận ân huệ của Tào. Đối với TP thì đó là hành động phản bội nghiêm trọng không thể chấp nhận được. Đặc biệt với cương vị của QC là người anh em kết nghĩa mà phản bội lời thề thì điều đó không thể tha thứ, cái tội đó còn nghiêm trọng hơn cả là kẻ thù. Hành động của TP là hành động muốn trừ khử kẻ phản bội, kẻ phụ nghĩa.

– TP là người nóng nảy, chỉ nhìn vào những việc trước mắt nên hành động như vậy là hoàn toàn phù hợp.

Nó không những không thể hiện rằng đây là nhân vật có tính cách gàn dở mà còn cho thấy những nét đẹp trong tâm hồn của nhân vật.

GV chốt ý: Tóm lại: Đoạn trích đã góp phần làm nổi bật nên hai nhân vật TP và QC với hai nét tính cách trái ngược nhau. TP nóng nảy, bộc trực, QC điềm đạm, bình tĩnh. Nhưng cả hai đều thể hiện được nét đẹp của tấm lòng trung nghĩa. Đặc biệt hình tượng nhân vật TP đã được xây dựng hết sức sinh động.

GV: Theo em, tại sao có thể đặt tên đoạn trích là Hồi trống Cổ Thành?

? Trình bày những nét đặc sắc nghệ thuật của đoạn trích ?

? Khái quát nội dung đoạn trích?

Hoạt động 3. Hoạt động thực hành

Câu 1: Trong cuộc sống hàng ngày chúng ta thường có câu thành ngữ nào liên quan đến tính cách nhân vật Trương Phi? Bản thân em có nóng tính không? Bài học em rút ra sau khi tìm hiểu nhân vật?

Câu 2: Từ tình anh em, huynh đệ giữa Trương Phi và Quan Công, em gãy rút ra bài học cho mình trong quan hệ anh em, bè bạn?

Câu 3: Nếu bị 1 bạn thân hoặc người anh em thân thiết hiểu nhầm, nghi oan, bạn sẽ làm gì?

1. Tác giả

– La Quán Trung(1330 – 1400)

-Tên La Bản, hiệu Hải Hồ tản nhân

– Sống cuối Nguyên đầu Minh

– Quê: Thái Nguyên, Sơn Tây cũ

– Tính tình: cô độc, lẻ loi, thích ngao du

– Chuyên sưu tầm và biên soạn dã sử

=> Là người đầu tiên đóng góp xuất sắc cho trường tiểu thuyết lịch sử thời Minh Thanh

2. Tác phẩm

a. Nguồn gốc

– La Quán Trung căn cứ vào lịch sử, truyện kịch dân gian(thoại bản) để viết lên Tam quốc diễn nghĩa. Đến đời Thanh, Mao Tôn Cương chỉnh lí, viết lời bình.. thành 120 hồi và lưu truyền đến nay

b. Thể loại

-Tiểu thuyết lịch sử chương hồi (120 hồi)

c. Nội dung

– Kể lại quá trình hình thành và diệt vong của ba tập đoàn phong kiến Ngụy (Tào Tháo) – Thục (Lưu Bị) – Ngô (Tôn Quyền)

– Thể hiện khát vọng hòa bình, thống nhất của nhân dân

d. Giá trị

– Tư tưởng

+ Vạch trần bản chất tàn bạo, giả dối của giai cấp thống trị

+ Cuộc sống loạn li, bi thảm của nhân dân và thể hiện mơ ước về một xã hội với những vua hiền, tướng giỏi

– Nghệ thuật

+ Giá trị lịch sử, quân sự

+ Tài kể chuyện đặc sắc của tác giả, đặc biệt là nghệ thuật miêu tả các trận chiến sinh động và hấp dẫn.

3. Đoạn trích

a. Vị trí đoạn trích

– Nửa đầu hồi 28

– Tên hồi:

“Chém Sái Dương anh em hòa giải

Hồi Cổ Thành tôi chúa đoàn viên”

b. Tóm tắt đoạn trích Hồi Trống Cổ Thành

II. ĐỌC – HIỂU

1. Hình tượng Trương Phi và Quan Công

* Phân tích 2 nhân vật

2.Ý nghĩa nhan đề – Hồi trống Cổ Thành

– Trong đoạn trích, hồi trống ở đoạn cuối là một điểm sáng, chứa đựng linh hồn của cả đoạn. Nó ngân vang trong đoạn trích và dường như trong cả tác phẩm, thể hiện khí thế hào hùng của chiến trận. Hồi trống đó vang lên cũng chính là lúc lời giải đáp cho câu hỏi ngay từ đầu đoạn trích được tìm thấy. Nó tạo nên vầng hào quang xung quanh các nhân vật, tôn thêm vẻ đẹp của các anh hùng.

– Ở đây, tác giả đã cho nhân vật của mình gióng lên ba hồi trống, bản thân nó cũng chứa đựng những ý tưởng. Ba hồi không quá dài mà cũng không quá ngắn, nó vừa đủ dài để cho QC có thể lấy đầu của Sái Dương, vừa đủ ngắn để cho mọi người có thể thấy được tài năng và sức mạnh của QC. Đồng thời, ba hồi trống trận vang lên cũng thể hiện được khí thế hào hùng, âm vang của chiến trận. Thể hiện được cái ý vị của Tam quốc.

– Hồi trống trong đoạn trích mang nhiều ý nghĩa.

+ Hồi trống thách thức: TP nghi ngờ QC phản bội, lệnh trong ba hồi trống phải chém đầu Sái Dương. Đây là hồi trống để thử thách lòng trung thành của QC, thử thách tài năng của QC. Hồi trống vang lên cũng có nghĩa là QC phải lao vào một cuộc chiến đối mặt với kẻ thù, đối mặt với hiểm nguy và cái chết. Tiếng trống giục giã như hối thúc nhân vật hành động.

+ Hồi trống minh oan: QC đã không ngần ngại chấp nhận lời thách thức của TP để khẳng định lòng trung thành của mình. Bản thân sự dũng cảm đó đã thể hiện được tấm lòng QC. Hơn thế nữa, ngay khi chưa dứt một hồi trống, đầu Sái Dương đã rơi xuống đất, và những tiếng trống tiếp theo đó chính là để minh oan cho QC.

+ Hồi trống đoàn tụ: Kết thúc ba hồi trống, QC giết tướng giặc, mọi nghi ngờ được hóa giải, và đó là lúc mà các anh hùng đoàn tụ. Hồi trống còn có ý nghĩa như là sự ngợi ca tình nghĩa huynh đệ, ngợi ca tấm lòng trung nghĩa của các anh hùng. Tiếng trống lúc này không còn thúc giục, căng thẳng, vội vã mà tiếng trống như reo vui chúc mừng cuộc hội ngộ của ba anh em.

=> Hồi trống thể hiện không khí hào hùng của chiến trận, là hồi trống thúc giục tinh thần chiến đấu, ca ngợi tài đức của các anh hùng. Đó là hồi trống thể hiện niềm vui, khẳng định niềm tin và ngợi ca chiến thắng