Tại sao nói, động lực xét tới cùng sự phát triển lịch sử xã hội và tiêu chuẩn cao nhất của tiến bộ xã hội là sự phát triển của lực lượng sản xuất?

Lời giải

Khi bàn về động lực và tiêu chuẩn của tiến bộ xã hội có nhiều quan điểm khác nhau. Các nhà triết học duy tâm đi tìm động lực tiến bộ xã hội từ lực lượng siêu nhiên bên ngoài xã hội. Các học giả tư sản hiện nay tuyệt đối hóa vai trò của khoa học kỹ thuật và xem đây là động lực duy nhất của tiến bộ xã hội.

Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật lịch sử, sản xuất vật chất là cơ sở, nền tảng của sự tồn tại và phát triển xã hội. Sự phát triển của sản xuất vật chất quyết định sự phát triển của tất cả các mặt và các lĩnh vực khác của đời sống xã hội. Do vậy, phải tìm động lực của sự tiến bộ xã hội trước hết ở trong lĩnh vực sản xuất vật chất, lĩnh vực kinh tế, tức là lĩnh vực quyết định sự vận động, phát triển của xã hội.

Khác với quá trình phát triển của tự nhiên, tiến bộ xã hội là kết quả của hoạt động xã hội của con người. Do đó, không thể chỉ có một động lực hoặc một tiêu chuẩn nào của tiến bộ xã hội được coi là duy nhất, mà nó là một hệ thống các động lực. Lực lượng sản xuất không chỉ là nguồn gốc, là nguyên nhân xét đến cùng quyết định sự phát triển xã hội; nó còn tạo thành cơ sở cho sự thông nhất cũng như mối liên hệ của lịch sử toàn thế giới. Vì vậy, theo V.I. Lênin, sự phát triển của lực lượng sản xuất là tiêu chuẩn tối cao của tiến bộ xã hội.

Sự vận động biến đổi của nền sản xuất xã hội bắt nguồn từ lực lượng sản xuất. Trong lực lượng sản xuất, con người là yếu tố’ quan trọng nhất; vì vậy bất kỳ sự tiến bộ xã hội nào, xét đến cùng cũng do nhân dân lao động trực tiếp thực hiện; nhân dân lao động là động lực cơ bản của sự tiến bộ xã hội.

Một trong những động lực quan trọng đối với sự phát triển của lực lượng sản xuất, thúc đẩy tiến bộ xã hội là lợi ích mà trước hết là lợi ích kinh tế – vật chất của người lao động. Vì vậy, trong sự phát triển của lực lượng sản xuất phải đặc biệt quan tâm xem xét sự phát triển của bản thân con người – lực lượng sản xuất chủ yếu hàng đầu của toàn nhân loại.

Như vậy, hệ thống động lực thúc đẩy tiến bộ xã hội thể hiện trên nhiều lĩnh vực. Nhưng, sự phát triển của lực lượng sản xuất là động lực xét đến cùng, là tiêu chuẩn cao nhất của tiến bộ xã hội, trong đó con người là yếu tố trung tâm, nhưng đây không phải động lực, tiêu chuẩn duy nhất. Do đó, không được tuyệt đối hóa, tách rời với các động lực và tiêu chuẩn khác trong hệ thống động lực của tiến bộ xã hội. Khi xem xét lực lượng sản xuất phải đặt nó trong trạng thái động và xem xét nó một cách toàn diện, gắn bó với quan hệ sản xuất, kiến trúc thượng tầng, với chế độ chính trị xã hội, với văn hóa và đạo đức.

Quan điểm mácxít lấy sự phát triển của lực lượng sản xuất làm tiêu chuẩn khách quan, phổ biến và cao nhất của tiến bộ xã hội có ý nghĩa thế giới quan và phương pháp luận quan trọng. Quan điểm này không chỉ chứa đựng nội dung khách quan mà còn có ý nghĩa giá trị, định hướng nhân đạo. Nhờ có tiêu chuẩn này mới xác định được đường huống cơ bản, chủ yếu của sự tiến bộ xã hội trong lịch sử.